ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ၊ ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ယေန႕ ျမန္မာကဗ်ာဆိုင္ရာ ျပႆနာ

     ဟိုတေလာက ရန္ကုန္ကလာတဲ့ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္နဲ႕ ဘန္ေကာက္မွာ ဆံုျဖစ္တယ္။ တကယ္ေတာ့ အဲ့ဒီက်မွ မိတ္ေဆြျဖစ္ၾကတာ။ အရင္က မဆံုဖူးဘူး။ သူငယ္ခ်င္းတစ္ေယာက္က မိတ္ဆက္ေပးလို႕ သူနဲ႕ စကားစျမည္ ေျပာရင္း ခင္သြားတာ။ သူက ကၽြန္ေတာ့ ကဗ်ာေတြကို ဖတ္ဖူးေၾကာင္းေျပာျပီး  စာအုပ္အသစ္ ထြက္ဖို႕ရွိသလားလို႕ေမးပါတယ္။စာအုပ္ထုတ္ဖို႕ ၾကိဳးစားေနေၾကာင္း ကၽြန္ေတာ္က ေျပာေတာ့ LP ေတြပဲလားလို႕ သူက ထပ္ေမးတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ ရုတ္တရက္ ဘာျပန္ေျဖရမွန္းမသိ ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီေနာက္ပိုင္း ေရးျဖစ္တာေတြပါ လို႕ ျပန္ေျဖလိုက္တယ္။
     ဒါ ပထမဆံုး အေတြ႕အၾကံဳေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။ အရင္ကလည္း ကၽြန္ေတာ့္ကဗ်ာကို LP နဲ႕တြဲျပီး ေျပတာ ၾကားဖူးတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္အဲသလုိေျပာႏိုင္ ေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္သလဲ ဆိုတာကို ကၽြန္ေတာ္ စိတ္၀င္စားမိတယ္။ အခုဒီ စာတမ္းကို ေရးဖို႕ ၾကိဳးစားခဲ့တာကလည္း ကေန႕ျမန္မာကဗ်ာရဲ႕ ျပႆနာ လို႕ ကၽြန္ေတာ္ျမင္တဲ့ တခ်ိဳ႕ အေၾကာင္းအရာေလးေတြ ေဆြးေႏြးၾကည့္ခ်င္လို႕ပါ။ လူတိုင္းက ျပႆနာလို႕ ျမင္တဲ့ အရာေတြ ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္မယ္။ ဟုတ္ခ်င္လည္း ဟုတ္မယ္။ အနည္းဆံုးေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ ျပသာနာရယ္လုိ႕ ျမင္မိတာေတြပဲေပ့ါ။

ပို႕စ္ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ

     ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာဟာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္နစ္ဇင္မ္နဲ႕ တိုက္ရိုက္ပတ္သက္တဲ့ ကဗ်ာျဖစ္ျပီး ဒုတိယ ကမၻာစစ္ေနာက္ပိုင္းမွာ ေပၚေပါက္လာတဲ့ အေထြေထြေသာ စမ္းသပ္မွဳအေျခခံ ကဗ်ာလမ္းေၾကာင္းေတြ ကို ျခံဳငံုေခၚေ၀ၚတဲ့ စကားလံုးျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ နစ္ဇင္မ္နဲ႕ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာကို ခ်ိတ္ထားတဲ့ သာ့ခ်က္စကားလံုး အခ်ိဳ႕ကို ေ၀ဖန္ေရးဆရာ ဖရက္ဒရစ္ ဂ်ိမ္ဆမ္ ဆီက ငွားယူသံုးစြဲပါမယ္။ “၁၉ ရာစု ရိုမန္တစ္စစ္ဇင္မ္နဲ႕ ၂၀ ရာစုအေစာပုိင္း ေမာ္ဒန္နစ္ဇင္မ္တို႕ကေန စြန္႕ခြာခြဲထြက္ျခင္း” “ရသေဗဒဆိုင္ရာ အမ်ား ၾကိဳက္ျဖစ္ေရး အယူအဆ" “(အေတြးနဲ႕ခံစားခ်က္) ဖြင့္ဟမွဳကို ဖ်ဥ္ယူျခင္း” “လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္လိုေသာ အာသီသ ခ်ိနဲ႕ လာျခင္း ” “ဘူဇြာအတၱ အဆံုးသတ္မွဳ” “ေပ်ာက္ကြယ္ျပီးေသာ ပံုသ႑ာန္မ်ားကို(ေနရာစံုမွ ရယူေမႊေႏွာက္ျခင္းအားျဖင့္) တုပျခင္း” စတဲ့ စကားလံုးေတြျဖစ္တယ္။ ဒီေနရာမွာ “(အေတြးနဲ႕ခံစားခ်က္) ဖြင့္ဟမွဳကို ဖ်ဥ္ယူျခင္း” ဆိုတာက စားသံုးသူ၀ယ္ယူမွဳအေျချပဳ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ရပ္အတြင္း တသီးပုဂၢလ အတၱ ေပ်ာက္ဆံုးျခင္းရဲ႕လကၡဏာျဖစ္ျပီး ကိုလိုနီ ၀ါဒ နဲ႕ဗဟို ခ်ဳပ္ကိုင္မွဳစံနစ္တို႕ က်ဆံုးျခင္း ကို ေရာင္ျပန္ဟပ္တဲ့ “ေရးသားသူ ေသဆံုးျခင္း” အယူအဆကိုလည္း ပံ့ပိုးပါတယ္။ “ရသေဗဒ ဆိုင္ရာအမ်ားၾကိဳက္ေရး” အယူအဆကေတာ့“အေရးဘာသာစကား” အေပၚ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္ အႏိုင္ယူလာတဲ့ လူထုဆက္သြယ္ေရး ပံုစံအသစ္ေတြကို ရည္ညႊန္းပါတယ္။
      ဂ်ိမ္ဆမ္ရဲ႕အဆိုကို ဆန္႕က်င္ေဆြးေႏြးၾကတာေတြလဲရွိပါတယ္။ အဲဒီ ျငင္းခုံသူေတြက ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ နစ္ဇင္မ္ဟာရိုမန္တစ္စစ္ဇင္နဲ႕ ေမာ္ဒန္နစ္ဇင္တို႕ကေန ခြဲထြက္လာတာမဟုတ္။ စန္႕ထြက္ လာတာ သာျဖစ္တယ္လို႕ဆိုတယ္။ ဂ်ိမ္ဆမ္ေျပာတဲ့ (ေနရာစံုမွ ရယူေမႊေႏွာက္ျခင္း အားျဖင့္)  တုပျခင္း ( Pastiche ေပ့ါ။ Me’langeလို႕ေခၚတာလဲ ေတြ႕ဖူးတယ္။) ဟာ ေမာ္ဒန္နစ္စ္ေတြသံုးတဲ့ collage ကေန  ဆက္လက္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာတာ ျဖစ္တယ္လုိ႕ ဆိုၾကတယ္။ သူတို႕ေပးတဲ့ဥပမာတစ္ခုက ဂၽြန္အက္ရွ္ဘရီရဲ႕ ကဗ်ာ ဟာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ သူဟာ ေမာ္ဒန္နစ္(စ) ရိုမန္တစ္ ကဗ်ာဆရာေ၀ါေလ့စ္ စတီဗင္န္၊မာ္ဒန္နစ္(စ)ၾသဂတ္စတန္ ကဗ်ာဆရာ ဒဗ္လ်ဴအိပ္ခ်္ ေအာ္ဒင္န္နဲ႕ ၿပင္သစ္ အာဗြန္ဂါ့ စာေရးဆရာေရမြန္ရူးဆဲလ္ တို႕ရဲ႕လႊမ္းမိုးမွဳကို ခံရတယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကိုေထာက္ျပၾကတယ္။ ၾသဂတ္စတန္ (Augustan)ဆိုတာကေတာ့ ေသသပ္လြန္းျပီး ဂႏၱ၀င္ေျမာက္တယ္လို႕ စာေပသမိုင္းမွာ လက္ခံထားတဲ့ ၁၇ ရာစုနဲ႕ ၁၈ ရာစု အဂၤလိပ္စာေပပံုစံတစ္မ်ိဳးနဲ႕ ဆက္ႏႊယ္ေနတာကို ဆိုလိုတာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ကဗ်ာဆရာ အလက္ဇႏၵားပုပ္၊ကဗ်ာဆရာ ဂ်ိဳးဇက္ အက္ဒီဆန္ နဲ႕ ၀တၳဳေရးဆရာ ဂၽြန္နသန္ဆြစ္ဖ္ တို႕ဟာ ၾသဂတ္စတန္  စာေပသမိုင္းမွာ ထင္ရွားသူေတြျဖစ္ၾကပါတယ္။ Postmodern American Poetry စာအုပ္ကို တည္းျဖတ္စီစဥ္သူ အေမရိကန္ ကဗ်ာဆရာ ေပါလ္ဟူးဗားကေတာ့ အက္ဇရာေပါင္းဒ္ရဲ႕ Cantos မွာ ေတြ႕ရတဲ့ ကဗ်ာေရးသားပံု အေျပာင္းအလဲ၊ ျပီးေတာ့ ဘာသာစကား ကဗ်ာ ဆိုက္ေရာက္ လာျခင္းတို႕နဲ႕ အတူ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ နစ္ဇင္မ္ဟာပံုသ႑ာန္လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုတည္းမဟုတ္ပဲ ပင္မေရစီး ရဲ႕အယူ၀ါဒ ကို တြန္းလွန္ဖို႕ အားထုတ္တဲ့ ဆက္လက္ေပၚေပါက္ဆဲ ျဖစ္စဥ္တစ္ရပ္လို႕ သူ႕အမွာစာမွာ ဆိုထား တယ္။ သူ႕စကားအတိုင္းပဲ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာေျမာက္မ်ား စြာေသာကဗ်ာလမ္းေၾကာင္း၊ ကဗ်ာလွဳပ္ရွားမွဳ၊ ကဗ်ာဂိုဏ္းေတြ ပါ၀င္ျပီးဘာသာစကား ကဗ်ာက အဲ့ဒီ အေထြေထြ ေသာ ကဗ်ာလွဳပ္ရွားမွဳေတြ အနက္က တစ္ခုသာ ျဖစ္ပါတယ္။

ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ျမန္မာကဗ်ာ

      ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာရွိသလားဆိုရင္ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ ရွိတယ္လို႕ပဲ  ေျဖမယ္။ ဂ်ိမ္ဆမ္ရဲ႕ ေသာ့ခ်က္စကားလံုးေတြနဲ႕ ခ်ိန္ထိုးၾကည့္ရင္လည္းရတယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ အေမရိကန္ ကဗ်ာနဲ႕ ျဖစ္စဥ္ျခင္းမတူေပမယ့္ ျမန္မာကဗ်ာရွဳခင္းမွာ သူ႕နည္းသူ႕ဟန္နဲ႕ေပၚေပါက္လာတဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာရွိပါတယ္။ ျပင္သစ္မွာဆိုလည္း ပိုစ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ ေပၚေပါက္လာပံုက ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အေမရိကန္ ကဗ်ာနဲ႕မတူပါဘူး။ ၁၉၁၆ နဲ႕ ၁၉၃၀ အတြင္း ပင္သစ္မွာ ၾသဇာၾကီးခဲ့တာက ဒါဒါနဲ႕ဆူရီယယ္လစ္(စ္) ကဗ်ာဆရာေတြ (လူ၀ီ အာရဂြန္၊ အန္တိုနင္အားတိုး၊ အန္းဒေရး ဘရက္တြန္း၊ ကေလာ့ကဟြန္း အစရွိသျဖင့္.. )ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္မတိုင္ခင္နဲ့ စစ္အတြင္းကာလေတြမွာလည္း ဆူရီယယ္လစ္ဇင္မ္ အားေကာင္းေနဆဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္စစ္ေၾကာင့္ ျပင္သစ္ကဗ်ာမွာ အေျပာင္းအလဲေတြ ေပၚခဲ့ တယ္။ အသက္အငယ္ဆံုး ဆူရီယယ္လစ္(စ္)ကဗ်ာဆရာ ရေနးရွားက သူ႕ကဗ်ာေရးဟန္ေတြကို စတင္ေျပာင္းလာတယ္။ အခ်စ္ကဗ်ာကေန တာ္လွန္ေရးကဗ်ာေတြ အထိကဗ်ာပံုစံနဲ႕ အေၾကာင္းအရာ မ်ိဳးစံုကို စမ္းသပ္ေရးသားလာခဲ့တယ္။ ဒီကာလမွာ ျပင္သစ္ကို ေျပာင္းေရႊ႕အေျခခ်လာတဲ့ ေရႊ႕ေျပာင္း ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕ အသြင္ကြဲ ကဗ်ာပံုစံေတြကလည္း ေနရာရလာတယ္။ဥပမာအားျဖင့္ ကဗ်ာဆရာ အက္ဒ္မြန္႕ဂ်ာ ဘဲဟာ လူသားရဲ႕ အက်င့္စာရိတၱကို မးခြန္းထုတ္တာ၊ အျခား တစ္ပါးႏိုင္ငံမွာ လာေရာက္ အေျခခ်သူေတြရဲ႕ လူမွဳေရး အေတြ႕ အၾကံဳစတာေတြကိုအေျခခံျပီး ဒိုင္ယာေလာ့ဂ်စ္ ကဗ်ာပံုစံကို ေရးခဲ့တယ္။ ဒိုင္ယာေလာ့ဂ်စ္ (Dialogic) ဆိုတာကေတာ့ ရုရွား ဒႆန ပညာရွင္ မစ္ေခးလ္ဘက္ခ္တင္ရဲ႕စာေပသီအိုရီထဲက အယူအဆတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး ဒိုင္ယာေလာ့ဂ်စ္ စာေပလက္ရာတစ္ခု (Dialogic Work) ဟာ အျခားေသာ စာေရးသူေတြ၊ အျခားေသာ စာေပလက္ရာေတြနဲ႕ စဥ္ဆက္မျပတ္ ဒိုင္ယာေလာ့ျပဳျခင္းကို သယ္ေဆာင္ ထားတဲ့လက္ရာလို႕ ဒီေနရာမွာ အၾကမ္း ဖ်ဥ္းေျပာခဲ့ပါရေစ။
      အဲဒီကမွ အန္းဒေရး ဘရက္တြန္း ကြယ္လြန္ျပီးေနာက္ပိုင္း ၁၉၄၆နဲ႕၁၉၆၆ခုနွစ္အတြင္းမွာ ျပင္သစ္ကဗ်ာဟာ  စမ္းသပ္ကဗ်ာဖက္ကို ယိမ္းလာခဲ့တယ္။ စာဖတ္သူရဲ႕ပါ၀င္မွဳ အခန္း က႑ ကို ျမွင့္တင္ျပီး ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ ၾသဇာၾကီးစိုးမွဳကို ေလ်ာ့ခ် တဲ့ပံုစံေတြ ေရးလာၾကတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ စကားလံုးနဲ႕ ဘာသာ စကားရဲ႕ အသား သေဘာကိုပရိုဂရမ္ေတြထဲ ထည့္သြင္းစမ္းသပ္တဲ့ OULIPO ကဗ်ာ အမ်ိဳးအစားဟာ ၁၉၆၀ မွာ ေပၚလာခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာပိုစ့္ ေမာ္ဒန္ ျပင္သစ္ကဗ်ာ စေနျပီလို႕ ဆိုႏိုင္တယ္။ ၁၉၆၇ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ျပင္သစ္ကဗ်ာက ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ နစ္ဇင္မ္ဖက္ကို လံုးလံုး လ်ား လ်ားေရာက္လာျပီး ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အေမရိကန္ကဗ်ာ နဲ႕လည္းဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ပံု တူညီလာ ခဲ့တယ္။ အန္းမရီ အာလ္ဘီယက္တို႕၊ ကေလာ့ရိုေယးဟြားေနာ့ တို႕ဟာ ဘာသာစကားရဲ႕ ‘ရုပ္’ ျဖစ္မွဳ သေဘာကို ေ၀ဖန္ ဆန္းစစ္လာၾကတယ္။ သူတို႕ရဲ႕ ကဗ်ာေတြဟာ ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ ကဗ်ာ အယူအဆမွာ ဆက္ႏြယ္လာ သလို အေမရိကန္ ကဗ်ာဆရာေတြနဲ႕ လူခ်င္းလည္း ဆက္သြယ္မွဳေတြ ရွိလာၾကတယ္။
     ျမန္မာကဗ်ာဖက္ကို ျပန္သြားရရင္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာလည္း သရဖူမဂၢဇင္းကာလ(၁၉၉၀မ်ား) မွာကတည္းက ပို႕စ္ေမာ္ဒန္စာေပနဲ႕ကဗ်ာကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ေျပာဆိုေဆြးေႏြး ခဲ့ၾက ပါ တယ္။ ဒါေပမယ့္ အေျခခံ သေဘာတရား(Principle)အပိုင္းမွာ ရွုပ္ေထြးေနေသးတာ ေတြ႕ခဲ့ရ သလို၊ ေရးသားဖန္တီးမွဳ (Practice) အပိုင္းမွာက်ေတာ့လည္း ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ အေျခခံ သေဘာ တရား ေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ ထည့္သြင္း စမ္းသပ္ႏိုင္ခဲ့တာမဟုတ္ပဲ ကဗ်ာေတြထဲမွာရိုမန္ တစ္ေက်ာရိုးၾကီးတစ္ေငါေငါဆိုတာလို သိသိသာသာ ထိုးေထာင္ထြက္ေနခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္းမွာေဇယ်ာလင္း က ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ အေမရိကန္ ကဗ်ာ အေရးအသားေတြနဲ႕ နိင္ငံတကာပို႕စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာ အေၾကာင္းေတြ ေရးသားလာရာကစျပီး အခုဆို ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာရွိေနျပီလို႕ ကၽြန္ေတာ္ယူဆပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အေျခခံ သေဘာတရားကိုလည္းနားလည္၊ ဖန္တီးမွဳအပိုင္းမွာလည္း အေျခခံ သေဘာ တရား နဲ႕ ေရွ႕ေနာက္ညီညြတ္တယ္လို႕ ေျပာလို႕ရတာက ကဗ်ာဆရာ အနည္းငယ္ မွ်သာျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခုရွိတာ က ေစာေစာကေျပာသလို ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ျမန္မာကဗ်ာရဲ႕ သေဘာသဘာ၀ေတြဟာ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စ၊ု ျပင္သစ္တို႕နဲ႕မတူတာေတြရွိတယ္။ ဖြင့္ဟမွဳကို ဖ်ဥ္ယူတာတို႕၊ တစ္သီး ပုဂၢလ အတၱကို ျဖိဳခ်တာတို႕မွာတူျပီး ခ်ဳပ္ကိုင္လႊမ္းမိုးမွဳ သို႕မဟုတ္ ပါ၀ါကို ကိုင္တြယ္ တဲ့ေနရာမွာေတာ့ သေဘာသဘာ၀ ကြာျခားပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုလို အ၀လြန္ သူ ေတြေပါမ်ားတာတို႕ ၀ယ္ယူ စားသံုးမွဳ၀ါဒၾကီးစိုး တာတို႕ နယ္ခ်ဲ႕စံနစ္ကို အျခား နည္းနဲ႕ က်င့္သံုးလာတဲ့ အစိုးရမ်ိဳး ရွိေနတာ တို႕ ကၽြန္ေတာ္တို႕ဆီမွာ မရွိေပမယ့္၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးနဲ႕ ပညာေရးအပါအ၀င္အျခားေသာ က ႑ေတြမွာပါ ခ်ဳပ္ကိုင္ လႊမ္းမိုးမွဳ႕ေတြကေတာ့ ေတာက္ေလွ်ာက္ရွိေနခဲ့ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ရည္ညႊန္းလိုတဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္စ္ျမန္မာ ကဗ်ာမွာ အဲ့ဒါေတြကို ကိုင္တြယ္ေရးသားတာကို အထင္အရွားနဲ႕ က်ယ္က်ယ္၀န္း၀န္း ေတြ႕နိင္ပါတယ္။

ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ ေဇယ်ာလင္း ဆန္မွဳ

      ဘာသာစကားကဗ်ာဟာ ၁၉၇၀ ႏွစ္မ်ားရဲ႕ေႏွာင္းပိုင္းကာလမွာ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အတြင္း ေပၚေပါက္လာခဲ့ျပီး ေရွ႕တန္းက ပါ၀င္ေရးသားသူ ဘရုစ္ အန္းဒရူးစ္နဲ႕ ခ်ားလ္စ္ ဘန္းစတိုင္းန္ တို႕ရဲ႕ ကဗ်ာဂ်ာနယ္ L=A=N=G=U=A=G=E ကို အစြဲျပဳလို႕ “L=A=N=G=U=A=G=E Poetry”  “Language Poetry” စတဲ့ နံမယ္ေတြနဲ႕ လူသိမ်ား လာခဲ့တယ္။ ဒါ့အျပင္ “Minimalism of Language” “Language Writing” “Language Centered Poetry” “Non Referential Formalism” စတဲ့ အေခၚအေ၀ၚေတြ ရွိခဲ့သလို ရြန္ဆီး လီးမန္း က သူ႕ရဲ႕ ကဗ်ာေရးသားမွဳလုပ္ငန္းစဥ္ကို The New Sentence လို႕ အမည္တပ္ ခဲ့ပါ တယ္။ ဒီကဗ်ာလွဳပ္ရွားမွဳမွာ ပါ၀င္တဲ့ကဗ်ာဆရာေတြဟာ အေျခခံသေဘာ တရား နီးစပ္တာ၊ ဆင္တူတာ ရွိေပမယ့္ ဖန္တီးေရးသားပံုနဲ႔ ကိုင္တြယ္တဲ႔အေႀကာင္းအရာ နယ္ပယ္ေတြကြာ ပါတယ္။ ဘာသာစကား ကဗ်ာဆိုတဲ့ စကားလံုးအေပၚမွာ ၄င္းတို႕ကိုယ္တိုင္ ဘ၀င္ မက်ေၾကာင္းနဲ႕ လူအမ်ားက မိမိတို႕ကို အုပ္စုဖြဲ႕တယ္လို႕ အတင္းသမုတ္ၾကတာကို မႏွစ္ျမိဳ႕ ေၾကာင္း ခ်ားလ္စ္ ဘန္းစတုိင္းန္နဲ႕ ေဘာ့ဘ္ပရဲလ္မန္ တို႕က လူသိရွင္ၾကား ေျပာၾကား ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။ ရြန္ဆီးလီးမန္းက ကဗ်ာဆရာ ၉ ဦးပါ၀င္တဲ့ “The Dwelling Place” ဆိုတဲ့ ကဗ်ာစာအုပ္ကို တည္းျဖတ္ေတာ့ ‘ အုပ္စုတစ္စု’ ကို ကိုယ္စားျပဳတာမဟုတ္၊ “တိမ္းညြတ္မွဳ တူျခင္း” ကိုသာအေျခခံပါတယ္ လို႕ အမွာ စာမွာ ေရးခဲ့ပါတယ္။ဘာပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ကေန႕အခါမွာ ဘာသာစကားကဗ်ာ ဆိုတဲ့ အေခၚအေ၀ၚကေတာ့ ကဗ်ာသမိုင္းမွာ တြင္ ခဲ့ျပီျဖစ္ သလို၊ ဘာသာ စကားကဗ်ာရဲ႕ အေျခခံ သေဘာ တရား ဆိုျပီး အခိုင္အမာျဖစ္လာတဲ့ ကဗ်ာဆိုင္ရာ အယူအဆေတြ အေရးအသား ေတြလဲ ႏိုင္ငံတကာကဗ်ာ ေလာကမွာ ရွိခဲ့ပါျပီ။
      ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာေကာ ဘာသာစကားကဗ်ာဆိုတာရွိသလား။ ရွိရင္ဘယ္သူေတြေရး ၾကပါသလဲ။ကၽြန္ေတာ့္ရဲ႕အေျဖကေတာ့ ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာဘာသာ စကားကဗ်ာရဲ႕ အခိုင္အမာျဖစ္ျပီးသား အေျခခံသေဘာတရားေတြကို ရာႏွဳန္းျပည့္ ထည့္သြင္း ေရးသားသူမရွိဖူးေသးပါဘူး။ ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ အနည္းနဲ႕အမ်ားဆိုသလို ျငိစြန္းဆက္  ႏြယ္မွဳရွိတဲ့ ကဗ်ာမ်ိဳးေရးသူ အနည္းငယ္ပဲ ရွိပါတယ္ လို႕ေျပာခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီ ကဗ်ာဆရာ  တြကေတာ့  ေဇယ်ာလင္း၊ မိုးေ၀း၊ေအာင္ျပည့္စံု၊ လူဆန္း၊ ေမာင္ယုပိုင္နဲ႕ ကၽြန္ေတာ္ ကိုယ္တိုင္ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕ကဗ်ာေတြနဲ႕ဘာသာစကားကဗ်ာ ျငိစြန္း ဆက္ႏႊယ္မွဳ ဒီဂရီေတြက်ေတာ့ တစ္ေယာက္နဲ႕တစ္ေယာက္ ကြာပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တစ္ဦးတည္း သေဘာအရ ေျပာရရင္ ေဇယ်ာလင္းရဲ႕ ကဗ်ာေတြမွာ ဘာသာစကားကဗ်ာရဲ႕ အေျခခံသေဘာ ကို အမ်ားဆံုးေတြ႕ရျပီး မိုးေ၀း ရဲ႕ ၂၀၀၀ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္း လက္ရာေတြမွာလဲ ဘာသာ စကား ကဗ်ာရဲ႕ အေျခခံသေဘာကို ေတြ႕ခဲ့ရ ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ႕ရဲ႕ ေနာက္ပိုင္း လက္ရာေတြ မွာ ေတာ့ ဒါကို ေလွ်ာ့ခ်လာတာ သတိထားမိတယ္။ အလားတူပဲ ေမာင္ယုပိုင္ရဲ႕ “တီဗီဖန္သားၿပင္ႀကီးဖြင့္လ်က္” ကဗ်ာ ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ စာအုပ္မွာ ေဇယ်ာလင္းရဲ႕ လႊမ္းမိုးမွဳကိုေတြ႕ရတယ္။ ေအာင္ျပည့္စံု၊ လူဆန္းနဲ႕ ကၽြန္ေတာ္ရဲ႕ ကဗ်ာေတြမွာေတာ့ ဘာသာစကားကဗ်ာရဲ႕အေျခခံ သေဘာတရား အနည္းအက်ဥ္းသာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ထည့္ေျပာရမွာက ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲဲ့ ခင္ေအာင္ေအးရဲ႕ “ကင္းရွင္းတဲ့စိတ္ ရဲ႕ ႏွဳတ္တိုက္ခ်ေပးမွဳ စာေၾကာင္းေရ ၅၄” ကဗ်ာ စာအုပ္မွာ ဘာသာစကားကဗ်ာ ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြကို အားစိုက္ထည့္သြင္းစမ္းသပ္ထားတာ ေတြ႕ ရတာ ပဲျဖစ္ပါတယ္။

      ကၽြန္ေတာ့္အေနနဲ႕ ဘာသာစကားကဗ်ာရဲ႕ ဘာသာစကားေလွ်ာ့ခ်သံုးစြဲမွဳ၊ ညႊန္းဆိုခ်က္ေတြ ေထြျပားမွဳနဲ႕ ဘာသာ စကားရဲ႕ႏိုင္ငံေရးကို ဆန္းစစ္ျခင္း အစရွိတာေတြကို ႏွစ္သက္ေပမယ့္ ကဗ်ာနဲ႕ ကဗ်ာအယူအဆ အားျဖင့္က်ေတာ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ ေယဘုယ်သေဘာတရားေတြနဲ႕ ပိုျပီးက်ယ္၀န္းတဲ့ေနရာ တစ္ခုမွာ သြားေရာက္ပတ္သက္ေနတယ္လို႕ပဲ ကၽြန္ေတာ့္ကုိယ္ ကၽြန္ေတာ္ လက္ခံထားပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ကဗ်ာေတြကို ဘာသာစကားကဗ်ာ လို႕ သတ္မွတ္တာကို ကၽြန္ေတာ္ မႏွစ္သက္ပါဘူး။ ဘာသာစကားကဗ်ာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ျပႆနာရွိေနတာကေတာ့ ကဗ်ာဖတ္သူနဲ႕ဘာသာစကား ကဗ်ာကို ကိုယ္တိုင္အားထုတ္ ေရးသားေနသူအေတာ္မ်ားမ်ားက ဘာသာစကားကဗ်ာကို “ကဗ်ာသေဘာတရားအစု တစ္ခု” “ကဗ်ာလွဳပ္ရွားမွဳတစ္ခု” လို႕ မျမင္ပဲ ကဗ်ာပံုသ႑ာန္(Form) တစ္ခုလို႕ ျမင္ေနျခင္း ပါပဲ။ တကယ္ေတာ့ ဘာသာစကားကဗ်ာကုိ ေက်ေက်ညက္ညက္ ထဲထဲ ၀င္၀င္ နားလည္သူ ကလည္း အေတာ့္ကို ရွားပါတယ္။အခုေနာက္ပိုင္း Facebook နဲ႕ Blog တခ်ိဳ႕မွာေတြ႕လာရတဲ့ ျမန္မာကဗ်ာ ေတြဟာ ဘာသာစကားကဗ်ာကို ပံုသ႑ာန္တစ္ခု အျဖစ္ယူျပီး၊ ဘာသာစကား ကဗ်ာလို႕ သူတို႕ယူဆထားတဲ့ အေရးအသား ေတြထဲက ေရးဟန္ေတြ၊ ေရးခ်က္ေတြကို ထုတ္ယူ က်င့္သံုးဖို႕ၾကိဳးစားထားၾကတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ အဲ့ဒီ ဘာသာစကားကဗ်ာ အေရးအသားလို႕ သူတို႕ယူဆထားတာေတြကလည္း အမ်ားအားျဖင့္ ေဇယ်ာလင္းရဲ႕ ကဗ်ာေတြသာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕ရႏိုင္တာ၊ ရလိုက္တာ ကေတာ့ “ေဇယ်ာလင္း ဆန္မွဳ” သာျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီ ကဗ်ာေရးသူေတြရဲ႕ကဗ်ာေတြထဲမွာ အေျခခံသေဘာတရားနဲ႕ စိတ္၀င္စားဖြယ္သီးျခားခ်ဥ္းကပ္ပံုေတြေတာ့ ပါ မလာခဲ့ဘူး။

အားသာခ်က္နဲ႕အားနည္းခ်က္

အားသာခ်က္။   ။လူငယ္ေတြ အခုလို စမ္းသပ္ေရးသားလာတာ ေကာင္းတဲ့ကိစၥျဖစ္တယ္။ စမ္းသပ္ကဗ်ာ အမ်ိဳးအစားေတြဟာ ပင္မေရစီးရဲ႕အပယ္ခံကဗ်ာအမ်ိဳးအစားေတြ ၿဖစ္ပါတယ္။ဒါက ကဗ်ာမွာ သာမက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ရပ္လုံးမွာ အနည္းစုအေပၚအမ်ားစုကပယ္ပုံ၊ ဖိႏိွပ္ပုံကို လည္း ကိုယ္စားၿပဳတာမို႔ အခုလို လူငယ္ေတြအံုနဲ႕က်င္းနဲ႕ စမ္းသပ္ေရး လာတာဟာ အပယ္ခံရဲ႕အသံနဲ႕ ပင္မေရစီးကို တြန္းလွန္တဲ႔သေဘာေဆာင္ပါတယ္။

အားနည္းခ်က္။ ။အကယ္၍ မိမိရဲ႕ကဗ်ာေရးသားထုတ္လုပ္မွဳကို ဖန္တီးမွဳရွဳေထာင့္၊ သေဘာတရား ရွဳေထာင့္တို႕ကေန ေစာင့္ၾကည့္ေ၀ဖန္မေလ့လာဘူးဆိုရင္ ဒါဟာ မႏွစ္သက္ဖြယ္ဦးတည္ရာဆီ သြားေန တာပဲ။ အဲဒီလိုဆို တစ္ေနရာမွာ တန္႕သြား ၊ ရပ္သြားမွာ ပဲၿဖစ္တယ္။

ျပႆနာရဲ႕ထြက္ေပါက္တခ်ိဳ႕
၁။ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္မ်ားေႏွာင္းပိုင္းမွာ ဘာသာစကားကဗ်ာေပၚလာေတာ့ သူ႕ခ်ည္းေပၚေပါက္လာခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဆူရီယယ္လစ္ဇင္မ္ရဲ႕လႊမ္းမိုးမွဳကို ယူျပီး စကားေျပကဗ်ာကို ခဲ်႕ထြင္စမ္းသပ္တဲ့ ရပ္ဆဲလ္အက္ဒ္ဆန္တို႕ မကၠဇင္ရွားေနာ့ဖ္တို႕ လည္းေပၚခဲ့တယ္။ နယူးေယာက္ခ္ဂိုဏ္းဒုတိယမ်ိဳးဆက္၊ ဘိ(ထ္) ဒုတိယမ်ိဳးဆက္နဲ႕ ပါေဖာမန္႕စ္ကဗ်ာေတြလဲထြန္းကားလာ တယ္။ အျခားမ်ားေျမာင္စြာေသာ ကဗ်ာ အယူအဆေတြနဲ႕ကဗ်ာလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေပၚခဲ့တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ျမန္မာကဗ်ာေလာက မွာလဲ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာကို စိတ္၀င္စားသူ ေရးသားဖန္တီးလိုသူေတြအတြက္ ေရြးခ်ယ္စရာ အမ်ိဳးအစားေတြ ခုထက္ပိုျပီး မ်ားမ်ားရွိဘို႕ ရွာဘို႕လိုတယ္။

၂။ မိမိရဲ႕ကဗ်ာကိုဖန္တီးမွဳရွဳေထာင့္နဲ႕သေဘာတရားရွဳေထာင့္ကေန ၾကည့္ႏိုင္ဘို႕ ၾကိဳးစား ရမယ္။ ကဗ်ာေရးသူ အခ်င္းခ်င္းၾကားမွာလည္း ကဗ်ာေရးသားမွဳ႕  ျဖစ္စဥ္ အေပၚေဆြးေႏြးတာမ်ိဳး ေတြတတ္အားသေရြ႕ လုပ္ၾကရမယ္။

၃။ ကဗ်ာေရးသူေတြနဲ႕စာေပပညာရွင္ေတြက ကဗ်ာေရးသူတစ္ဦးခ်င္းအေပၚ ေ၀ဖန္သံုးသပ္ တာမ်ိဳးေတြ လုပ္ႏိုင္ရင္ေကာင္းပါတယ္။ ကဗ်ာေရးသူနဲ႕ အင္တာဗ်ဴးူေတြကလည္း အက်ိဳး ရွိေစမွာပါ။

 ၄။ ကဗ်ာဖတ္သူနဲ႕ ကဗ်ာေရးသူတို႕ဟာ ကဗ်ာဆိုင္ရာေဆာင္းပါးေတြကို သတိၾကီးၾကီးနဲ႕ ဖတ္ဖို႕ လိုပါမယ္။ ပိုင္းပိုင္းျခားျခားနဲ႕ စာေၾကာင္းရဲ႕ျပင္ပက အေျခအေနေတြကို လွမ္းၾကည့္ နိင္ရမယ္။ ေဆာင္းပါးေတြထဲမွာ ေခ်ာင္ပိတ္မခံပဲ ကိုယ့္ရဲ႕အရွိတရား ကိုယ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ထဲက အရွိတရားေတြနဲ႕ ခ်ိန္ထိုးၾကည့္ၾကရပါမယ္။

၅။ ကဗ်ာအေရးအသားေတြ ကဗ်ာဆိုင္ရာေဆာင္းပါးေတြ ဖတ္ဘို႕ဆိုရင္ အျခားစာေပ ဆိုင္ရာ အယူအဆေတြကို လည္းလက္လွမ္းမီသေလာက္ ရွာေဖြဖတ္ရွဳဘို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ သီအိုရီ အေျချပဳကဗ်ာအယူအဆေတြျဖစ္တာမို႕ စာေပ၊ ကဗ်ာ၊ စိတ္ပညာ၊ ဒႆနပညာ၊ သမိုင္းအစရွိတဲ့ နယ္ပါယ္မ်ိဳးစံုနဲ႕ပါ နီးစပ္မွဳရွိမွ အဆင္ေျပမွာျဖစ္ပါတယ္။(ဥပမာ- Critical Theory လို ဘာသာရပ္မ်ိဳးကို တီးမိေခါက္မိရွိတာမ်ိဳးကို ဆိုလိုပါတယ္။ အဲဒါမ်ိဳးကို Initiated Readership လို႕ေခၚၾကပါတယ္။)

၆။ အမ်ိဳးသမီး “မ” ကဗ်ာေရးသူေတြကို ေနရာေပးဘို႕လည္း လိုပါမယ္။ ‘ဖို’ ဦးစီးတဲ့ ကဗ်ာေလာက ျဖစ္မေနဘို႕အေရးၾကီး တာေပ့ါ။ တိုင္းရင္းသားေတြနဲ႕အျခားလူနည္းစုေတြထံက ကဗ်ာအယူအဆေတြ၊ သူတို႕ေရးတဲ့ ကဗ်ာေတြလည္း ေပၚေပါက္လာဘို႕လိုပါတယ္။ အသြင္ကြဲ ကဗ်ာမ်ိဳးစိပ္ေတြ ပါ၀င္တဲ့ ကဗ်ာရွဳခင္းတစ္ရပ္ကို ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ၾကရမယ္။ ဒါမွ အမ်ားလည္း ပါ၀င္ခြင့္ရ (Inclusive) ၿပီး အမယ္လည္းစံု(Diverse) မွာျဖစ္ေၾကာင္း တင္ျပေဆြးေႏြးလိုက္ ရပါတယ္။

ေမာင္ေဒး

Ref:

• ‘Postmodern American Poetry’ edited by Paul Hoover
• ‘The Yale Anthology of Twentieth-Century French Poetry’ edited by Mary Ann Caws
• ‘The Dwelling Place’ edited by Ron Siliman